Cymraeg "Ar y Gweill"

Bron i flwyddyn yn ôl cafodd y Cyngor Cymuned Lleol dipyn o anghydfod, pan benderfynodd y cyngor i beidio a dilyn traddodiad canrif oed o beidio ac ethol yr is-gadeirydd yn awtomatig i'r Cadeiryddiaeth. Wedi i bwyllgor safonau Sir Conwy edrych ar yr anghydfod cafwyd bod ein cyfansoddiad (a grëwyd yn wreiddiol tua 1974, mi dybiaf) yn annerbyniol a chawsom wŷs i'w diweddaru er mwyn adlewyrch newidiadau a fu yn neddfwriaeth yn ystod y 40 mlynedd diwethaf ac ati.

Cawsom gyngor i ddilyn drafft cyfansoddiad Un Llais Cymru, a dyna a wnaed. Ar y cyfan bu ddrafft Un Llais Cymru yn ddefnyddiol tu hwnt, bu angen tocio man hyn ychwanegu man draw er mwyn ddibenion lleol ond daeth y Cyngor i gytgord o ddefnyddio'r drafft, wedi ei addasu.

O dan Cynllun Iaith y Cyngor mae'n rhaid i ddogfennau, megis cyfansoddiad, bod yn ddwyieithog. Yn hytrach na thalu am gyfieithiad o'r cyfan o'r cyfansoddiad, gofynnodd y Cyngor i Un Llais Cymru am fersiwn Cymraeg y drafft, er mwyn i'r cynghorwyr Cymraeg rhugl rhoi llinell goch trwy'r darnau amherthnasol a chyfeirio'r darnau a addaswyd i'n cyfieithydd. Yr ymateb cawsom oedd bod y fersiwn drafft o dan hawlfraint National Association of Local Councils Lloegr, ac na fyddai hawl gennym i gyfieithu unrhyw ran ohono i'r Gymraeg a bod hawl cyfieithu wedi ei wrthod, hyd yn hyn, gan NALC, sydd yn creu cyfyng gyngor i mi.

Gallem ymofyn cyfreithiwr i greu cyfansoddiad, annibynnol o'r drafft, ar ein cyfer ni yn unigol - costio ffortiwn! Gallwn gogio bod ein cyfansoddiad wedi ei greu yn annibynnol a thalu am gyfieithu pob gair - ffortiwn arall; neu gallwn basio'r cyfansoddiad Saesneg efo addewid bod fersiwn Cymraeg ar y gweill. Mi fyddwn yn pleidleisio yn erbyn, ond mi dybiaf mai ar y gweill bydd yn ennill y dydd, ac mae "ar y gweill" bydd ein cyfansoddiad Cymraeg am byth bythoedd.

Wrth ddilyn cyfeiriadau Un Llais, fy nheimlad oedd bod Glan Conwy yn hwyr i'r sioe. Sy'n codi'r cwestiwn - Sawl Cyngor bach Cymreig sydd au cyfansoddidau Cymraeg  ar y gweill o dan yr un rwystredigeth?

Nain, Dad, DET ac IWCIP

Pan oeddwn tua 11 oed, yn ystod etholiad 1970, daeth rhyw foi Plaid Lafur i gnocio ar ddrws tŷ Nain i ofyn a oedd hi am gael pas i'r bwth pleidleisio. Cafodd ei ddanfon i ffwrdd, efo pry yn ei glust, am geisio prynu ei phleidlais am gyn lleied o wobr. Fe benderfynodd hi fod rhaid imi ei hebrwng i'r Drill Hall yn Nolgellau i fwrw ei phleidlais er mwyn profi bod pleidlais yn bwysicach na phas mewn car.

Wedi cael rhywfaint o blas wefr yr etholiad, (ac roedd etholiadau yn wefreiddiol ar y pryd- efo gludion - a chyrn siarad - a dim byd arall ar yr ychydig sianeli radio a theledu ) roeddwn braidd yn underwhelmed gan y broses o bleidleisio; camgymeriad oedd sôn am hynny wrth Nain! Cefais ddarlith am y ffaith fy mod i am gael yr uchel arswydus braint o o bleidleisio yn ugain mlynedd yn iau na chafodd hi pleidleisio am y tro cyntaf, oherwydd bod hi'n fenyw; hanes ei hen daid yn cael ei droi allan, yn etholiad 1859, cwyn am y genhadaeth yn danfon bara i wledydd pellennig yn hytrach na'r hawl i bleidleisio am fara ac ati.

Wedi mynd adref mi adroddais y profiad swreal yma wrth Dad, gan ddisgwyl iddo gyd chwerthin efo fi, ond cefais siom! Cefais Wers y Persli gan Dad, hefyd, am y pwysigrwydd o bleidleisio. Fy Nhad, wrth gwrs, yn ddigon hen i gofio merched dibleidlais a rhai o'r bobl cafodd eu troi allan.

Anocdotau difyr yw'r uchod i fy mhlant, fy neiau, fy nithoedd, a bron pob pleidleisiwr ifanc arall o'r un genhedlaeth a nhw. Hen hanes - dyna pam nad yw'r ieuenctid yn trafferthu pleidleisio, ond bod ni, yn ein penwynni, yn hynod debygol o bleidleisio. Fel mae pob pôl piniwn yn dangos mae pobl o fy nghenhedlaeth i, a chenhedlaeth fy Nhad, a chenhedlaeth Dafydd Elis Thomas yn llawer, lawer mwy tebygol o bleidleisio yn etholiad Ewrop eleni na'r ieuenctid.

Mi nodais, wrth drafod etholiadau Ewrop pum mlynedd yn ôl, bod cenedlaetholwyr, fel fy nhad, am bleidleisio IWCIP fel pleidlais protest yn erbyn Plaid Cymru yn cau ysgolion eu disgynyddion, yn hytrach na chyflawni'r pechod mwyaf o beidio pleidleisio.

Gwyddwn i ddim pa wahaniaeth i'r canlyniad wnaeth pleidlais fy nhad, ei frodyr a'i chwiorydd i gynnydd pleidlais IWCIP na lleihad pleidlais y Blaid. Ond yr wyf yn gwybod bod y profiad o gael pobl oedd wedi bod yn ddriw iddo ers cyn 1974 yn dweud NA iddo, wrth ganfasio yn 2009, wedi brifo DET i'r byw.

Rwy'n deall pam nad yw DET am gnocio ar ddrws fy nhad a dweud ei fod wedi bod yn wrth -Gymreig pum mlynedd yn ôl - yn ei alw'n fradwr, a thrwy hynny colli ei bleidlais ef eto - a cholli pleidleisiau ei 25 disgynnydd sydd a'r hawl i bleidleisio rŵan neu yn fuan, yr un pryd!

Rwy'n credu bod IWCIP yn ffasgwyr gwrth Cymreig, ac yn cael dweud wrth Dad ei fod wedi cachu ar achos y genedl trwy eu cefnogi yn etholiad Ewrop 2009; ond os glywaf Leanne neu DET yn dweud hynny, swaden cant - nid bleidlais. Rhywbeth mae DET yn gwybod ac mae angen i Leanne dysgu cyn mis Mai!

Nid TAW bia hi!

Mewn sylw ar ei flog mae Cai Larsen yn adrodd y gwirionedd noeth

Fel mae'r gyfradd pleidleisio yn syrthio mae perfformiad y Blaid yn gwella

Rhan o lwyddiant Plaid Cymru yn etholiadau cyntaf y Cynulliad oedd cael y bleidlais craidd allan mewn etholiad lle na fu llawer yn pleidleisio!

Rhan o fethiant Plaid Cymru yn ail etholiad y Cynulliad, a phob etholiad ers hynny, bu ceisio manteisio ar y ffaith bod Pleidleiswyr Plaid Cymru yn fwy tebygol o bleidleisio gan anwybyddu'r angen i ddwyn pleidleiswyr i'r achos.

Mae'r Blaid wedi gweithredu polisi o "taw bia hi" ers 1999. Yn ystod etholiad Cynulliad 2003, rhoddais hen boster o'r etholiad blaenorol yn fy ffenest i gefnogi Gareth Jones, cefais gŵys gan aelodau'r Blaid i’w dynnu i lawr gan ei fod yn "hybu etholiad" i etholwyr nad oeddynt yn debygol o bleidleisio / yn debygol o bleidleisio i blaid arall

Mae na rywbeth gyffredinol anghynnes mewn ymgyrch etholiadol sy'n bwriadol ceisio crebachu nifer y pleidleiswyr, mae na rhywbeth llawer mwy ffiaidd mewn etholiad sydd ddim yn lledaenu'r achos cenedlaethol er mwyn cynyddu'r gefnogaeth, gan ddiystyru canlyniad!

Cafodd Plaid Cymru ei canlyniadau gorau erioed yn y 1960au ar 70au, pan oedd y Blaid yn un swnllyd ar y diawl, yn styrbio pawb a phopeth efo cyrn pen car, yn cyhoeddi negeseuon nad oedd y cyfryngau prif lif am eu crybwyll!

Os am lwyddo yn etholiad Ewrop, Etholiad San Steffan, Etholiad y Bae, gwell na mud obeithio am dyrnowt isel yw bloeddio, mewn pob modd posibl ein cefnogaeth i achos ryddid ein gwlad a Phlaid Cymru.

Wedi'r cwbl mae'r ACHOS yn BWYSICACH na'r bleidlais! Ac, ar y cyfan mae'r Blaid wedi llwyddo mwy trwy floeddio na chau cêg!

Chwip Din i'r Cynulliad

Roedd gwrando ar ddadl ar ddisgyblu plant ar Y Dydd yn y Cynulliad yn werth aros fynnu yn hwyr y nos ar ei gyfer. Roedd nifer o ddadleuon call yn cael eu gwneud o'r ddwy ochor. Rwy'n credu bod y Cynulliad wedi gwneud y penderfyniad cywir i beidio a chynnwys deddfwriaeth ar ddisgyblu plant fel cynffon i'r Mesur ar Wasanaeth Cymdeithasol. Ond yn wir obeithio bydd cynnig unigol ar y pwnc yn cael ei gyflwyno yn fuan.

Roeddwn yn cytuno, i raddau, efo rai o sylwadau Darren Millar a Byron Davies. Mae rhieni sydd yn curo eu plant mewn modd disgybledig yn rhieni cariadus sydd yn dymuno'r gorau ar gyfer eu plant. Ond heb fy mherswadio mae caniatáu iddynt i barhau i guro eu plant yw'r ffordd gorau iddynt barhau i fynegi'r gorau ar eu cyfer.

Rwy'n cofio adeg, yn ôl yn y chwedegau, pan ddaeth Taid a Nain acw jest ar ôl i mi cael chwip din gan Dad am ryw ddrwg weithrediad, a Taid yn ceisio fy nghysuro trwy ddisgrifio'r gosb y bydda fo di cael am yr un drosedd ar droad y ganrif cyn ddiwethaf - ei ddinoethi o flaen y teulu cyfan a chael ei guro â wialen bedw hyd fod gwaed yn llifo - roeddwn yn lwcus bod y byd wedi ei wareiddio i'r fath raddau mae llaw draws trowsus ym mhreifatrwydd stafell gwely cefais i!

Doedd fy Nhad ddim yn fwystfil anhrugarog am chwipio fy nhin yn y ffordd wnaeth, doedd fy Hen Daid ddim yn byrfert rhywiol am ddisgyblu ei fab mewn modd byddai'n sicr o'i roi ar y gofrestr troseddwyr rhywiol pe bai'n digwydd heddiw. Roedd y ddau yn dadau cariadus a oedd yn gwneud yr hyn yr oeddynt yn credu oedd y gorau ar gyfer eu plant o fewn safonau eu hoes. Ond mae'r oes wedi newid. Dwi ddim yn bradychu Dad na'i amharchu trwy beidio chwipio tinau fy mhlant yn y modd cafodd fy nhin i'w chwipio ganddo ef - jest yn derbyn bod pethau'n wahanol a derbyn bod modd amgenach i ni ddangos ein cariad at blant.

Roedd un agwedd o'r ddadl yn peri pryder imi, cyfeiriodd sawl gyfrannydd i'r drafodaeth am greu troseddwyr o rieni - dadl gwan; yr hyn sydd yn peri gofid imi yw creu troseddwyr o blant!

Rwy'n ddigon hen i gofio dyddiau'r gansen yn cael ei ddefnyddio mewn ysgol (ar "blant" digon hen i bleidleisio - gan fod ambell AC wedi gofyn am oedran rhoi gorau i guro!) Rwy'n falch bod y gansen wedi ei wahardd, byddwn byth am weld ei ail gyflwyno - OND un o'r pryderon i mi pan oedd fy mhlant yn mynd trwy'r ysgol oedd clywed son am yr heddlu yn cael eu galw i'r ysgol ac achosion llys yn deillio, o ddigwyddiadau lle byddwn i wedi derbyn y gansen. Ar y cyfan rwy'n falch fy mod wedi cael cansen oedd yn brifo am wythnos yn hytrach na record droseddol bydda'n brifo am oes!

Rwy'n lled gytuno a'r bwriad i wahardd disgyblaeth gorfforol ar blant, cyn belled a chaf y sicrwydd mae'r rhiant, nid y wladwriaeth, bydd yn pennu’r gosb pan fo plentyn, wir yr, yn haeddu'r amgen i chwip din!

Ofn y chwith i ddadlau yn erbyn mewnfudo

Mae pob Cymro sydd wedi edrych ar ffigyrau'r cyfrifiad o 1901 i 2011 yn gwybod be di'r broblem fwyaf sydd wedi peri loes i barhad yr Iaith Gymraeg - y mewnlifiad o Saeson i'r Gymru Cymraeg. Does dim dadl. Mae cwestiynau ymylol parthed trosglwyddiad iaith, adnoddau dysgu'r Gymraeg fel ail iaith, sefydlu ysgolion Cymraeg i'r lleiafrif, cyfleoedd i ddefnyddio'r Gymraeg yn y gymuned ac ati i gyd yn cael eu heffeithio gan y mewnlifiad. Onid aed ati i rwystro llif y mewnlifiad DOES dim dyfodol i'r Iaith Gymraeg.

Mae'r LDP's sy'n cael eu gorfodi ar bob cyngor yng Nghymru yn wahoddiad i ragor o Saeson i fwewnlifo i Gymru, mae adeiladu tai cymdeithasol na all aelod o'r gymdeithas gynhenid ei chaffael yn bwydo'r mewnlifiad.

Ond mae cwyno am fewnlifiad estron sydd yn distrywio ein hiaith a'n cymdeithasau yn right wing; rhywbeth sydd yn wrthyn i Chwith bondigrybwyll yr Achos Cenedlaethol Cymreig.

Y farn ar y stryd, boed gwell neu waeth, yw 'Bod Mewnfudwyr yn Ddistrywio ein Ddiwylliant', a 'Dylai Mewnfudwyr Dysgu ein Hiaith'

Yn hytrach na gwrthwynebu'r fath dadleuon fel cachu adain de - dylai’r mudiad cenedlaethol addasu dadl, sy'n cael ei gredu gan y mwyafrif, i ddadl genedlaetholgar dros Gymru a'r Gymraeg!

Rhaid i genedlaetholwyr dweud na! Digon yw digon - dim mwy o fewnfudo di angen o Loegr i Gymru a mynnu bod y rhai sy'n benderfynol o fudo i'r Fro Gymraeg yn cael eu gorfodi i ddysgu ein hiaith!

Os yw'n ddadl ddigonol dros Brydain a'r Saesneg, mae cystal dadl dros Gymru a'r Gymraeg!

Danedd dodi ac annibyniaeth

Torais fy nanedd gosod mis Mawrth llynedd - amcangyfrif fy neintydd am rai newydd yw mis Hydref 2014.

Mae'r ffaith bod gan yr Alban gwell gyfle i gael annibyniaeth cyn bod modd i mi cael danedd gosod newydd yn adrodd cyfrolau am wasanaethau deintyddol y GIG yng Nghymru o dan reolaeth Plaid Lafur Carwyn Jones!